Blog

Mając na uwadze powyższą zasadę ogólną, nasuwa się pytanie, kto ponosi odpowiedzialność za szkodę majątkową wyrządzoną czynem osoby poniżej 13 roku życia. Rozkład odpowiedzialności w takiej sytuacji określa art. 427 Kodeksu cywilnego zgodnie z którym: Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.

Zgodnie z przytoczonym przepisem osobami odpowiedzialnymi za szkody majątkowe wyrządzone przez osobę małoletnią poniżej 13 roku życia, są osoby sprawujące nad małoletnim nadzór w chwili popełnienia przez niego bezprawnego czynu. Odpowiedzialność na zasadzie komentowanego przepisu ponoszą jedynie ci, którzy mają obowiązek sprawowania nadzoru, wynikający z ustawy, umowy lub istniejący ze względu na sprawowanie stałej pieczy faktycznej. Ustawowy obowiązek nadzoru obciąża zarówno osoby fizyczne, jak i instytucje. Przykładem podmiotów sprawujący nadzór nad osobą małoletnią na podstawie ustawy są rodzice, rodzina zastępcza, nauczyciele, wychowawcy w placówkach wychowawczych, placówkach poprawczych.

Obowiązek nadzoru może wynikać także z umowy. Przykładem może być powierzenie opieki nad dzieckiem zatrudnionej opiekunce.

Wreszcie, odpowiedzialność na gruncie wymienionego przepisu mogą ponosić osoby niezobowiązane do nadzoru nad dzieckiem ani na podstawie umowy ani ustawy, lecz faktycznie sprawujące stałą pieczę nad dzieckiem, np.: konkubent, babcia, ojczym.
Należy zwrócić uwagę na konstrukcję omawianego przepisu, zgodnie z którą wskazane wyżej osoby mogą zwolnić się z odpowiedzialności jeżeli powierzyły nadzór nad małoletnim tymczasowo innemu staranie wybranemu podmiotowi. Zatem jeżeli np. rodzice powierzyli nadzór nad dzieckiem nauczycielowi w placówce oświatowej do której uczęszcza dziecko, to odpowiedzialność majątkową za bezprawne czyny dziecka, co do zasady ponosi nauczyciel i placówka oświatowa, a nie rodzice.

Przepis nakazuje aby każdorazowo ustalić podmiot odpowiedzialny w danej chwili do sprawowania nadzoru nad małoletnim.

Ponadto, każda ze wskazanych osób może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże że uczyniła zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru.

Nie bez znaczenia dla odpowiedzialności osób sprawujących nadzór nad małoletnim jest charakter popełnionego czynu. Aby przypisać odpowiedzialność, czyn sprawczy musi nosić znamiona bezprawności. Zatem odpowiedzialność będzie wyłączona jeżeli małoletni działał w obronie koniecznej, w wstanie wyższej konieczności lub innych sytuacjach, wykluczających uznanie jego zachowania za bezprawne. Ustawodawca wyszedł z założenia, że sprawującego nadzór nie można obciążać obowiązkiem naprawienia szkody, której wyrządzenie było w danym wypadku dozwolone przez prawo i zasady współżycia społecznego.

Powyżej opisano zasady odpowiedzialności za czyny małoletnich poniżej 13 roku życia. Małoletni powyżej 13 roku życia odpowiada na takich zasadach jak osoba pełnoletnia. Zatem, co do zasady, w odniesieniu do tych osób art. 427 Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania. W odniesieniu do małoletniego powyżej 13 roku życia, kwestią kluczową będzie ustalenie stopnia rozwoju psychofizycznego oraz jego wpływu na zdolność postrzegania znaczenia swoich czynów i świadomego kierowania swym postępowaniem. Małoletni może uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli w toku postępowania dowodowego zostanie ustalone, że jego stopień rozwoju, mimo ukończenia 13 roku życia, nie pozwolił na dostateczne rozeznanie znaczenia czynu. Dopiero wówczas w sprawie może znaleźć zastosowanie art. 427 Kodeksu cywilnego.