Jedną z fundamentalnych zasad prawa jest dwuinstancyjność postępowania – czyli prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych przez sąd I instancji. Rozpoznanie sprawy karnej przez sąd II instancji wymaga dochowania przez apelującego ustawowych wymogów.
Na wstępie należy ustalić, czy znajdujemy się w kręgu podmiotów uprawnionych do wniesienia apelacji. Zgodnie z art.444 § 1 kpk od wyroku sądu pierwszej instancji apelację mogą wnieść strony, pokrzywdzony, jeśli w wyroku wydanym na posiedzeniu umorzono postępowanie, a także w myśl §2 cytowanego przepisu podmiot zobowiązany określony w art. 91a Kodeksu postępowania karnego.
Stroną w procesie karnym jest również oskarżyciel posiłkowy, który może także wnieść apelację. Jeżeli jednak pokrzywdzony nie brał udziału w sprawie bądź to w charakterze oskarżyciela posiłkowego bądź prywatnego, nie może on wnosić apelacji, a jedynie może próbować przekonać prokuratora do takiego działania.
Przed sporządzeniem apelacji powinno być sporządzone uzasadnienie rozstrzygnięcia. W tym celu w 7-dniowym terminie zawitym od daty ogłoszenia wyroku należy złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie jego uzasadnienia. Od daty doręczenia uprawnionemu uzasadnienia biegnie 14-dniowy termin na wniesienie apelacji, którą kierujemy do sądu wyższej instancji za pośrednictwem sądu, który wydał wyrok.
Pokrzywdzony może przystąpić do procesu po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, co następuje przez złożenie oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Pokrzywdzony staje się wówczas oskarżycielem posiłkowym ubocznym i może działać obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego, co będzie miało miejsce w razie cofnięcia oskarżenia przez oskarżyciela publicznego. W tym ostatnim wypadku będzie występował samodzielnie. Dla pozycji procesowej oskarżyciela posiłkowego ubocznego i subsydiarnego istotne znaczenie ma gravamen, gdyż może on skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom.
Apelacja oskarżyciela posiłkowego od wyroku sądu okręgowego powinna być sporządzona i podpisana przez pełnomocnika.
Kodeks postępowania karnego przewiduje możliwość wniesienia do sądu przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego.
W przypadku wniesienia aktu oskarżenia spełniającego warunki przewidziane prawem, prezes sądu przesyła jego odpis prokuratorowi, który może wziąć udział w sprawie jako oskarżyciel publiczny, a pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia, korzysta wówczas z praw oskarżyciela posiłkowego.
Bez względu na to że wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia objęte jest tzw. przymusem adwokacko-radcowskim, co oznacza konieczność jego sporządzenia i podpisania przez pełnomocnika, to apelację od wyroku sądu rejonowego jako sądu I instancji może wnieść osobiście także oskarżyciel subsydiarny. Jedynie bowiem apelacja od wyroku sądu okręgowego, która nie pochodzi od prokuratora, powinna być sporządzona i podpisana przez pełnomocnika.
Pokrzywdzony przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego może wszcząć postępowanie, kierując do sądu akt oskarżenia ograniczony do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie. Prawo oskarżyciela prywatnego, podobnie zresztą jak posiłkowego, do wniesienia apelacji nie tylko w zakresie winy oskarżonego, lecz także co do kary jest jednak ograniczone w przypadku wyroku łącznego, gdyż w takiej sytuacji oskarżyciel prywatny nie ma legitymacji do zaskarżenia takiego wyroku.