Stosownie do art. 58 § 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej jako: KRO), w sprawie o rozwód sąd może nakazać eksmisję małżonka ze wspólnego mieszkania stron. Jest to fakultatywny element wyroku rozwodowego – sąd może orzec eksmisję tylko wtedy, gdy strona zgłosi taki wniosek. W praktyce sądy rzadko orzekają w przedmiocie tego rodzaju żądań, jednak w szczególnych przypadkach należy się liczyć z możliwością nakazania przez sąd eksmisji jednego z małżonków. Żądanie eksmisji podlega oddzielnej opłacie sądowej w wysokości przewidzianej od pozwu o eksmisję (200 złotych), niezależnie od opłaty sądowej wnoszonej od pozwu o rozwód.
Eksmisja w wyroku rozwodowym może być orzeczona jedynie w wypadkach wyjątkowych, w których rażąco naganne zachowanie małżonka uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. O rażąco nagannym zachowaniu współmałżonka można mówić w sytuacji, gdy stanowi on zagrożenie dla drugiego współmałżonka i domowników, zwłaszcza gdy na ich szkodę popełnił przestępstwo, jak również gdy swoim trybem życia uniemożliwia wspólne zamieszkanie, np. poprzez nałóg alkoholowy, narkotykowy, przemoc, nadmierną agresję, przejawianie zachowań stanowiących zagrożenie dla spokoju i zdrowia pozostałego małżonka czy małoletniego dziecka. Taki wyjątkowy wypadek ma miejsce także w sytuacji, gdy rażąco naganne zachowanie się małżonka wobec drugiego małżonka, uniemożliwiające dalsze wspólne zamieszkiwanie rozwiedzionych małżonków, wprawdzie już ustało, jednak w dalszym ciągu istnieje zagrożenie wystąpienia takiego zachowania (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 sierpnia 1998 r., sygn.. akt: II CKN 329/98). Należy jednak zwrócić uwagę, że samo pozostawanie w konflikcie pomiędzy współmałżonkami nie stanowi obiektywnej konieczności opuszczenia mieszkania przez jednego z nich – do orzeczenia eksmisji niezbędny jest stan realnego zagrożenia dla małżonka żądającego eksmisji lub innych domowników. Kwestia orzeczenia eksmisji w wyniku procesu o rozwód ma zatem charakter wyjątkowy.
Ciężar dowodowy wykazania rażąco nagannego zachowania małżonka, które uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, spoczywa na osobie, która żąda eksmisji. Dowodami potwierdzającymi taką szczególną sytuację są w szczególności:
Rozstrzygając sprawę Sąd orzeka również, czy eksmitowanemu małżonkowi przysługuje prawo do lokalu socjalnego biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania przez małżonka z lokalu oraz jego szczególną sytuację materialną i rodzinną.
Z żądaniem eksmisji małżonek może wystąpić także w przypadku, gdy wskutek nagannego zachowania drugiego małżonka opuścił on już wspólnie zajmowane mieszkanie, np. w trosce o prawidłowy rozwój dzieci przebywających w atmosferze narastających konfliktów między stronami, jednak zamiera do tego mieszkania powrócić (tak Sąd Najwyższy w wyroku I CKN 24/98).
Pojęcie wspólnego mieszkania należy pojmować szeroko, eksmisja może bowiem nastąpić z każdego lokalu, który należy do obojga małżonków lub do małżonka, który żąda eksmisji. Może to być zatem prawo własności do lokalu, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, ale również najem czy użyczenie. Brak jest jednak możliwości eksmitowania małżonka w sytuacji gdy jest on jedynym właścicielem wspólnie zajmowanego mieszkania lub domu a także z mieszkania przydzielonego temu małżonkowi jako kwatera, np. na podstawie przepisów o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych.
Sąd może orzec eksmisję małżonka również w wyroku orzekającym separację. Eksmisja małżonka w każdym przypadku jest podstawą wydania przez właściwy organ decyzji o wymeldowaniu z pobytu stałego.
Eksmitowany małżonek nie traci wskutek orzeczenia o eksmisji prawa do lokalu, jeżeli jest jego współwłaścicielem a orzeczenie eksmisji nie ma wpływu na sposób podziału przez sąd majątku wspólnego ani na to, któremu z nich przypadnie mieszkanie – możliwe jest, że sąd przyzna mieszkanie, jako część majątku wspólnego, właśnie małżonkowi eksmitowanemu, zobowiązując go do spłaty na rzecz drugiego małżonka. Kwestie prawa własności mogą być jednak rozstrzygane dopiero w postępowaniu o podział majątku wspólnego, po uprawomocnieniu się wyroku o rozwód.
Przepis art. 58 § 2 KRO można zastosować tylko w przypadku eksmisji orzekanej w sprawie o rozwód. Aby z niego skorzystać należy w pozwie rozwodowym, albo w trakcie postępowania rozwodowego złożyć wniosek o eksmisję małżonka. Przepis ten nie znajdzie natomiast zastosowania po wydaniu wyroku orzekającego rozwód. Jeśli dopiero po rozwodzie jeden z byłych małżonków postanowi wnieść pozew o eksmisję to w takiej sytuacji zastosowanie będą miały przepisy kodeksu cywilnego dotyczące ochrony prawa własności oraz przepisy prawa lokalowego a w szczególności art. 13 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, który wprost stanowi, że współlokator może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd eksmisji, rozwiedzionego małżonka lub innego współlokatora tego samego lokalu, jeżeli ten swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.
Od orzeczenia dotyczącego eksmisji można wnieść apelację bez konieczności zaskarżania całego wyroku rozwodowego. Opłata stała od apelacji, która dotyczy wyłącznie orzeczenia o eksmisji, wynosi 200 zł. Orzeczenie w przedmiocie eksmisji w każdym przypadku może być również podstawą skargi kasacyjnej.