Obowiązek meldunkowy to wynikający z przepisów prawa nakaz określonego działania w związku z przebywaniem osoby w określonym miejscu. Treść tego obowiązku jest kształtowana przez ustawodawcę w różny sposób. Zależy od celów, jakie są związane z tym obowiązkiem.
Obowiązek meldunkowy w polskim systemie prawnym ujmowany był niejednolicie. Zawsze miał charakter porządkowy, w zależności jednak od okresu wiązały się z nim różne dolegliwości.
Obecnie art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 24 września 2010 r. ustawy o ewidencji ludności nakłada obowiązek zameldowania na obywateli polskich przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Z treści art. 24 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności wynika, że obowiązek meldunkowy obejmuje zameldowanie na pobyt stały lub czasowy, wymeldowanie z pobytu stałego lub czasowego oraz zgłoszenie wyjazdu, a także powrotu spoza granic RP.
Stosownie do treści art. 24 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności obowiązek meldunkowy polega m.in. na zameldowaniu się i wymeldowaniu z miejsca pobytu stałego lub czasowego. Ustawa dokonuje rozróżnienia miejsca pobytu stałego lub czasowego i samego pobytu. Definicję pobytu stałego lub czasowego określono w art. 25 ust. 1 i 2 ustawy o ewidencji ludności. I tak pobytem stałym jest zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania, natomiast pobytem czasowym jest przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego w innej miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości, lecz pod innym adresem.
Ponadto art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o ewidencji ludności wskazuje, iż obywatel polski przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego najpóźniej w 30 dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca oraz że równocześnie można mieć jedno miejsce pobytu stałego i jedno miejsce pobytu czasowego.
Jednocześnie w powyższej ustawie wskazano, iż obywatel polski dokonuje zameldowania na pobyt stały lub czasowy:
1. w formie pisemnej, na formularzu, w organie gminy właściwym ze względu na położenie nieruchomości, w której zamieszkuje, przedstawiając do wglądu dowód osobisty lub paszport, albo
2. w formie dokumentu elektronicznego, na formularzu umożliwiającym wprowadzenie danych do rejestru PESEL przez organ, o którym mowa w pkt 1, pod warunkiem otrzymania urzędowego poświadczenia odbioru.