Blog

W doktrynie wyróżnia się:
1) oskarżyciela subsydiarnego, który podejmuje działalność, gdy oskarżyciel publiczny nie realizuje funkcji ścigania;
2) oskarżyciela pomocniczego, który dysponuje prawem do samoistnej skargi niezależnie od oskarżyciela publicznego;
3) oskarżyciela ubocznego, który włącza się
do postępowania obok oskarżyciela publicznego.
(por. Grzegorczyk, Tylman, Postępowanie 2011, s. 312–313, por. Dariusz Świecki, Tom I Komentarz do Kodeksu Postępowania Karnego, opubl. LEX 2019).

Oskarżyciel posiłkowy uboczny
Oskarżycielem posiłkowym ubocznym jest pokrzywdzony, który w przypadku wniesienia przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia, do czasu rozpoczęcia przewodu na rozprawie głównej złożył oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego (art.54§ 1 k.p.k.).
Znamiennym jest to, że cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie skutkuje wygaśnięciem uprawnień oskarżyciela posiłkowego, co oznacza że może dalej działać w sprawie.

Natomiast w przypadku cofnięcia przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia pokrzywdzony, który wcześniej nie korzystał z uprawnień oskarżyciela posiłkowego, może w terminie 14 dni od powiadomienia go o cofnięciu przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia oświadczyć, że przystępuje do postępowania jako oskarżyciel posiłkowy (art.54§ 2 k.p.k.).

Oskarżyciel posiłkowy samoistny.

Pokrzywdzony w procesie karnym może samodzielnie działać także wtedy gdy organ postępowania przygotowawczego nie stwierdza podstaw do wniesienia aktu oskarżenia do sądu, po ponownym rozpoznaniu sprawy. Przy czym ponowne rozpoznanie sprawy przez organ postępowania przygotowawczego jest wynikiem decyzji sądu wskutek zażalenia pokrzywdzonego (art.55 § 1 i § 2 k.p.k.).

W takim przypadku pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu o umorzeniu postępowania wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Przy czym akt oskarżenia musi być sporządzony i podpisany przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata, radcę prawnego).

Istota przywołanego przepisu tj. art.55 k.p.k. sprowadza się do umożliwienia pokrzywdzonemu samodzielnego oskarżania w sprawie o czyn ścigany w trybie publicznym. Subsydiarne oskarżenie posiłkowe jako wyjątek od oskarżania w trybie publicznym jest oparte na założeniu, że prokurator, mimo przyznania przez sąd racji pokrzywdzonemu żądającemu ścigania, takiego ścigania ponownie odmawia. Tryb ten zarazem zapobiega wnoszeniu oczywiście bezzasadnych oskarżeń, zwłaszcza że istnieje obowiązek sporządzenia i podpisania aktu oskarżenia przez profesjonalnego pełnomocnika (art. 55 § 2k.p.k.), a z drugiej strony umożliwia pokrzywdzonemu samodzielne oskarżenie (por. postanowienie SA w Krakowie
z 15.12.2011r., II AKz 476/11, KZS 2011/12, poz. 35).
W dalszej kolejności należy wskazać, że przepisy postępowania karnego dopuszczają taką możliwość, że inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania (art. 55 § 3k.p.k.).

Ponadto do sprawy wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może w każdym czasie wstąpić prokurator, stając się oskarżycielem publicznym. Postępowanie toczy się wówczas z oskarżenia publicznego, a pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego, o którym mowa w art. 54 k.p.k.
Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego jest dopuszczalne jedynie za zgodną pokrzywdzonego, który wniósł akt oskarżenia. (art. 55 § 4 k.p.k.)

Odstąpienie oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia
Przepisy kodeksu postępowania karnego wprowadzają ograniczenie dla oskarżyciela posiłkowego, który odstąpił od oskarżenia. Ograniczenie to polega na niemożności ponownego przyłączenia się do postępowania (art. 57§ 1 k.p.k. ). W razie odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania. Jednocześnie o odstąpieniu przez oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia w sprawie, w której oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora. Nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia powoduje umorzenie postępowania. Postanowienie o umorzeniu postępowania może wydać także referendarz sądowy (art. 57§ 2 k.p.k. ).

Śmierć oskarżyciela posiłkowego
Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania. (art.58§ 1 k.p.k.).
W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe lub osoby pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpić w jego prawa. Postanowienie o zawieszeniu postępowania może wydać także referendarz sądowy. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela posiłkowego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie (art.58 k.p.k. w zw. z art. 61 k.p.k.).