Blog
Zachowek to instytucja mająca na celu ochronę interesów majątkowych najbliższych osób z rodziny zmarłego. Zachowek to określona wartość, którą najbliższe osoby powinny otrzymać od spadkodawcy w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu (zwykłego lub windykacyjnego). Według art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś przypadkach połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku albo w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, albo w postaci powołania do spadku, albo w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 KC).
Odroczenie, rozłożenie na raty, obniżenie zachowku
W 2023 r. dokonano nowelizacji Kodeksu cywilnego i zmieniono niektóre przepisy dotyczące instytucji zachowku, bądź wprowadzono nowe rozwiązania. I tak dodany został art. 997 z indeksem 1 KC, który przyznaje obowiązanemu do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku prawo do żądania odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia zachowku na raty, a w wyjątkowych przypadkach – obniżenia zachowku. Wskazane rozstrzygnięcia mogą być podjęte przez sąd na żądanie obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. Podejmując rozstrzygnięcie sąd powinien oceniać w konkretnej sprawie sytuację osobistą i majątkową uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku.
Sąd może odroczyć termin płatności roszczenia z tytułu zachowku. Ustawa nie wprowadza żadnych granic czasowych takiego odroczenia, zatem może to być termin dowolnie długi, byleby jego długość była odpowiednia do okoliczności, które spowodowały odroczenie.
Jeżeli sąd orzekłby na podstawie ww. przepisu o rozłożeniu na raty roszczenia z tytułu zachowku, to terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. Sąd określa wysokość rat i termin ich uiszczenia według własnej oceny, biorąc pod uwagę wskazane kryteria sytuacji osobistej i majątkowej stron. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek zobowiązanego, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin wcześniej wyznaczony termin płatności rat, z tym jednak ograniczeniem, że ten zmieniony termin nie może być dłuższy niż 10 lat.
W wyjątkowych wypadkach możliwe jest obniżenie roszczenia o zachowek. Przepis nie określa maksymalnej granicy obniżenia wysokości zachowku.
W razie ustania okoliczności uzasadniających obniżenie zachowku, obowiązany z tytułu zachowku na wniosek osoby uprawnionej do zachowku zwraca uprawnionemu do zachowku sumę pieniężną, o którą obniżono zachowek. Realizacja tego roszczenia zwrotnego wymaga wytoczenia kolejnego procesu. Zwrotu sumy pieniężnej nie można żądać po upływie 5 lat od dnia obniżenia zachowku.
Zrzeczenie się zachowku
Kolejna zmiana ma celu rozwiązanie wątpliwości – w dodanym w art. 1048 § 2 KC ustawodawca wyraźnie wskazał, że zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części. Zatem w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego pomiędzy spadkobiercą ustawowym a przyszłym spadkodawcą, ten pierwszy może zrzeka się prawa do zachowku. Zrzeczenie się zachowku w całości powoduje, że po otwarciu spadku zrzekający się nie uzyskuje w ogóle prawa do zachowku. Zrzeczeniu się zachowku w części oznacza, że po otwarciu spadku zrzekającemu się prawo do zachowku przysługiwało do ustalonej przez strony granicy (można zrzec się zachowku w określonym ułamku).
