Podstawowe informacje
W wyniku dziedziczenia na spadkobiercę (współspadkobierców) przechodzi ogół praw
i obowiązków spadkodawcy. Jeżeli spadkobierców jest więcej niż jeden, to pomiędzy nimi powstaje wspólność praw i obowiązków spadkowych. Wspólność ta istnieje do momentu dokonania działu spadku.
Podział spadku może być dokonany na dwa różne sposoby:
- gdy pomiędzy współspadkobiercami istnieje zgodność, co do sposobu zniesienia współwłasności – kształtu podziału masy spadkowej, poprzez umowę sporządzoną
w dowolnej formie; jednak gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa musi pod rygorem nieważności zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. Umowa o dział spadku, w skład którego wchodzi przedsiębiorstwo wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Gdy w skład przedsiębiorstwa wchodzą nieruchomości, prawo użytkowania wieczystego lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu należy umowę
o dział spadku sporządzić w formie aktu notarialnego. Stronami umowy o dział spadku
są wszyscy spadkobiercy.;
- w wyniku postępowania sądowego o dział spadku, w szczególności w przypadku braku zgody pomiędzy współspadkobiercami.
Innymi słowy, w wyniku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku dochodzi wyłącznie
do ustalenia kto jest spadkobiercą i jaki jest jego udział spadkowy, natomiast nie przesądza się jeszcze jakie poszczególne składniki majątkowe przypadają poszczególnym spadkobiercom.
Dział spadku w wyniku postępowania sądowego – osoby uprawnione
Uprawnionym do wszczęcia postępowania o sądowy dział spadku jest każdy ze spadkobierców, ewentualnie osoba która nabyła udział w spadku (udział w spadku jest zbywalny). Jeżeli spadkobierca przed dokonaniem działu spadku zmarł, to w jego miejsce wchodzą jego spadkobiercy. Brak jest natomiast uprawnienia do żądania wszczęcia postępowania o dział spadku po stronie nabywcy przedmiotu wchodzącego w skład spadku (np. spadkobiercy zbyli na rzecz innej osoby samochód, nabywca samochodu nie jest uprawniony do wszczęcia tegoż postępowania).
Żądanie wszczęcia postępowania o dział spadku nie jest ograniczone żadnym terminem.
Wymogi wniosku o wszczęcie postępowania o dział spadku
- powołanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
- informacje czy spadkodawca sporządził testament i ewentualnie gdzie on się znajduje,
- informacje o składnikach majątkowych które mają ulec podziałowi, a w przypadku braku szczegółowych danych nt. tego co wchodzi w skład spadku, konieczne jest przedstawienie spisu z inwentarza. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, koniecznym jest przedstawienie informacji o numerach ksiąg wieczystych, ewentualnie innych danych o nieruchomości.
Wniosek winien także zawierać:
- informacje o wszystkich uczestnikach postępowania, tj. spadkobiercach (bądź ich następcach prawnych);
- zapisobiorcach, czyli osobach którym zapisano konkretne składniki majątkowe lub prawa należące do spadku;
- wskazanie, jaki konkretnie składnik majątkowy ma przypaść konkretnemu spadkobiercy; należy również zwrócić uwagę, iż dział spadku może dotyczyć podziału tylko część majątku spadkowego, jednakże w takim przypadku należy wskazać ważne powody dla których nie następuje całkowity podział.
We wniosku współspadkobiercy powinni podać swój wiek, zawód, stan rodzinny, informacje odnośnie zarobków i posiadanego majątku, a także zarobków i majątku małżonka, ewentualnie czy korzystali dotychczas z przedmiotów wchodzących w skład spadku.
Ustalenie wartości spadku
Po ustaleniu co wchodzi w skład spadku koniecznym jest ustalenie wartości poszczególnych składników majątkowych. Istotne jest, iż sąd ustala stan spadku na chwilę otwarcia spadku (śmierć spadkodawcy), jednakże według cen z chwili dokonywana działu. Ceny ustalane są w oparciu
o kryteria rynkowe. W przypadku sprzeczności między spadkobiercami co do wartości przedmiotów spadku sąd może powołać biegłego, natomiast w sytuacji jeżeli oświadczenia składane przez spadkobierców są ze sobą sprzeczne sąd wyjaśnia wszelkie rozbieżności.
W jaki sposób dzieli się majątek spadkowy
Sąd dokonuje podziału majątku spadkowego w sposób podany we wniosku, o ile nie jest
on sprzeczny z prawem oraz nie narusza on interesów innych osób, które uprawnione są do spadku.
W pierwszej kolejności o ile jest to możliwe przedmioty są dzielone fizycznie i przyznawane poszczególnym spadkobiercom, przy czym jeżeli nie da się podzielić składników majątkowych w ten sposób by wartość przedmiotów przyznanych poszczególnym uprawnionym odpowiadała wielkości ich udziałów, to sąd nakaże dokonanie stosownych dopłat.
W dalszej kolejności sąd może również przyznać jednemu (lub kilu spadkobiercom) przedmioty wchodzące w skład spadku, z obowiązkiem dokonania stosownych spłat na rzecz pozostałych.
Jeżeli z różnych powodów nie jest możliwe dokonanie podziału fizycznego, bądź też przyznanie jednemu lub kliku spadkobiercom poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku z obowiązkiem spłaty, sąd decyduje o sprzedaży przedmiotów, a uzyskane środki są dzielone pomiędzy spadkobierców proporcjonalnie do przysługujących im udziałów.
Właściwość sądu o dział spadku
Sądem właściwym w sprawach o dział spadku jest sąd rejonowy – wydział cywilny miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy. Niemniej na żądanie uczestnika postępowania sąd może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część albo sądowi, w którego okręgu mieszkają wszyscy spadkobiercy.
Wysokość kosztów sądowych w sprawie o sądowy dział spadku
Stała opłata sądowa - niezależnie od tego, jaka jest wartość majątku, który będzie dzielony:
- Wniosek o dział spadku – 500,00 zł,
- Wniosek o dział spadku zwierający zgodny wniosek o dział spadku - 300,00 zł,
- Wniosek o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności – 1.000,00 zł,
- Wniosek o działu spadku i zniesienie współwłasności, zawierający zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności – 600,00 zł.
Pozostałe koszty - wydatki:
w sprawach o dział spadku często dochodzi do podziału nieruchomości. W przypadku gdy strony mają rozbieżne poglądy w sprawie wartości nieruchomości aby wykazać swoje żądanie oraz sposób podziału prawdopodobnie niezbędne będzie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości oraz geodezji – a to dodatkowy znaczny koszt. W takim przypadku sąd może zobowiązać stronę do uiszczenia zaliczki na biegłego.
W postępowaniu nieprocesowym – jakim jest postępowanie o sądowy dział spadku każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz. U. z 2018r., poz. 1025 ze zm.),
- ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz. U. z 2018r.,
poz. 155 ze zm.),
- ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U.
z 2018r., poz. 300 ze zm.)