15 listopada 2023 r. weszła w życie ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1615), która zmieniła m.in. przepisy spadkowe.
Uznanie za niegodnego dziedziczenia
Dotychczas spadkobierca mógł być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego
W wyniku wyżej wskazanej nowelizacji Kodeksu cywilnego dodane zostały dwie nowe przesłanki:
1) uporczywe uchylanie się przez spadkobiercę od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
2) uporczywe uchylanie się przez spadkobiercę od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Ograniczenie dziedziczenia w trzeciej grupie spadkowej
Do tej pory w przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, a jeśli którykolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadał jego zstępnym, a więc wujom czy ciotkom zmarłego, dalej kuzynom zmarłego, a następnie dzieciom kuzynów zmarłego.
Od 15 listopada 2023 r. jeżeli którykolwiek z dziadków nie dożył otwarcia spadku dziedziczyć będzie jego dziecko, a jeśli ono także zmarło przed otwarciem spadku, to wnuk dziadka spadkodawcy. Dalsi zstępni dziadków, czyli tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia, zostali wyłączeni od dziedziczenia.
Doprecyzowanie co do terminu na odrzucenie spadku
Spadkobierca ma 6 miesięcy od daty, gdy dowiedział się o tytule swego powołania, na złożenie oświadczenia o przyjęcia albo odrzuceniu spadku. Brak oświadczenia spadkobiercy jest jednoznaczny z przyjęciem przez niego spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Nowelizacja Kodeksu cywilnego usuwa wątpliwości i wskazuje, iż do zachowania sześciomiesięcznego terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wystarczające jest złożenie przed tym terminem wniosku do sądu o odebranie tego oświadczenia.
W przypadku zaś, gdy będzie wymagana zgoda sądu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, w imieniu dziecka albo osoby pozostającej pod opieką, bieg ww. terminu będzie ulegał zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie.
W imieniu małoletnich spadkobierców spadek mogą przyjąć wprost lub odrzucić ich przedstawiciele ustawowi, po uprzednim uzyskaniu zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost lub o odrzuceniu spadku - rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na wykonywanie takich czynności przez dziecko. Złożenie zatem wniosku do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku przez rodzica w imieniu małoletniego dziecka, spowoduje że bieg terminu sześciomiesięcznego na złożenie oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego.
Ponadto nowelizacja pozwala na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka bez zgody sądu. Taka sytuacja będzie miała miejsce, gdy łącznie zostaną spełnione następujące przesłanki:
1) małoletni jest powołany do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez jego rodzica;
2) spadek odrzuca w imieniu małoletniego jeden rodzic za zgodą drugiego albo gdy rodzice odrzucają go wspólnie w imieniu małoletniego (oboje rodzice mają władzę rodzicielską);
3) spadek odrzucają też inni zstępni rodziców tego dziecka np. jego rodzeństwo.
W takim przypadku wystarczające będzie oświadczenie rodziców o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka złożone przed notariuszem lub w sądzie spadku.