Decyzja administracyjna jest podstawową formą prawną rozstrzygającą sprawę indywidualną w postępowaniu administracyjnym. Akt ten może występować pod różnymi nazwami, np. zgoda, pozwolenie, zezwolenie, koncesja. Co można zrobić w sytuacji, gdy decyzja jest wadliwa?
W przypadku gdy jesteśmy niezadowoleni z treści decyzji regulującej nasze prawa lub nakładającej na nas obowiązki, wówczas w pierwszej kolejności należy rozważyć wniesienie odwołania jako zwyczajnego środka zaskarżenia decyzji. Jeżeli jednak stwierdzimy, iż decyzja dotknięta jest wadą kwalifikowaną możemy domagać się wznowienia postępowania (o czym była mowa w odrębnym blogu) bądź stwierdzenia nieważności wydanej w postępowaniu decyzji administracyjnej, o ile spełnione zostaną opisane niżej przesłanki.
Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności jest formą weryfikacji decyzji w trybie nadzwyczajnym. Składając wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji należy pamiętać, że celem postępowania w takim przypadku nie jest ponowne rozpatrzenie sprawy co do istoty (jak w przypadku odwołania składanego w administracyjnym toku instancji), a jedynie wyeliminowanie z obrotu prawnego decyzji dotkniętej kwalifikowaną wadą, o której mowa w art. 156 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. - Kodeks postępowania administracyjnego (dalej jako: „KPA”).
Mając na uwadze literalne brzmienie art. 156 § 1 KPA można stwierdzić nieważność zarówno decyzji ostatecznej, jak i nieostatecznej. Co do tej ostatniej (decyzji nieostatecznej) możliwość zastosowania art. 156 § 1 KPA występuje w dwóch sytuacjach. Po pierwsze wówczas, gdy organ wyższego stopnia stwierdza z urzędu w trybie nadzoru nieważność decyzji administracyjnej. Po drugie, strona może przed upływem terminu do wniesienia odwołania (14 dni od dnia doręczenia decyzji) złożyć wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji nieostatecznej przy jednoczesnym, jednoznacznym i nie budzącym jakichkolwiek wątpliwości wskazaniu, iż strona wybrała tryb nadzwyczajny postępowania jako sposób weryfikacji wadliwej w odczuciu strony decyzji. (tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 30 czerwca 2011 r., II OSK 2138/10).
Podstawy stwierdzenia nieważności decyzji
Podstawy stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej zostały wyliczone przez ustawodawcę w sposób wyczerpujący w art. 156 § 1 KPA. Organ stwierdza nieważność decyzji w sytuacji, gdy:
1) decyzję wydano z naruszeniem przepisów o właściwości;
2) decyzja została wydana bez podstawy prawnej lub z raczącym naruszeniem prawa;
3) decyzja dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną;
4) decyzja została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie;
5) decyzja była niewykonalna w dniu jej wydania i niewykonalność (faktyczna lub prawna) ma charakter trwały;
6) wykonanie decyzji wywołałoby czyn niezgodny z prawem;
7) decyzja zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.
Ustawodawca co do niektórych wymienionych wyżej przyczyn nieważności wprowadził ramy czasowe, w których możliwe jest orzekanie w tym przedmiocie. Stosownie do art. 156 § 2 KPA nie stwierdza się nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w § 1 pkt 1, 3, 4 i 7 (jak wyżej), jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne. Przez nieodwracalność skutków prawnych należy rozumieć sytuację, w której organ administracji we własnym zakresie nie może usunąć skutków prawnych decyzji z uwagi na brak przepisów prawnych mogących stanowić dla niego podstawę prawną do podjęcia aktów lub czynności cofających, znoszących lub odwracających skutki prawne wywołane przez decyzję administracyjną dotkniętą wadą nieważności.
Wszczęcie postępowania
Wszczęcie postępowania, w myśl art. 157 § 2 KPA, może nastąpić zarówno z urzędu jak i na żądanie strony, czyli podmiotu, który twierdzi, iż wadliwa decyzja dotyczy jego interesu prawnego lub obowiązku prawnego (definicję strony zawiera art. 28 KPA – jest to każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek).
Organ właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji
Organem właściwym do stwierdzenia nieważności decyzji jest organ wyższego stopnia wobec organu, który wydał weryfikowaną decyzję administracyjną. Wyjątek od niniejszej zasady występuje wówczas, gdy decyzję wydał minister lub samorządowe kolegium odwoławcze, wówczas organem właściwym do stwierdzenia nieważności jest ten organ (art. 157 § 1 KPA).
Forma rozstrzygnięcia w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji
Art. 158 § 1 KPA stanowi, iż rozstrzygnięcie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji następuje również w drodze decyzji administracyjnej (od której stronie przysługują standardowe środki odwoławcze).
Zaznaczyć należy, iż instytucja stwierdzenia nieważności decyzji ma charakter względnie suspensywny, co oznacza, że wszczęcie postępowania w przedmiotowej sprawie nie wstrzymuje z mocy prawa wykonalności weryfikowanej w trybie nadzwyczajnym decyzji administracyjnej. Jednakże (stosownie do art. 159 § 1 KPA) organ właściwy w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji, wstrzyma z urzędu lub na żądanie strony wykonanie decyzji, wówczas gdy zachodzi prawdopodobieństwo, że weryfikowana decyzja jest dotknięta jedną z wad, o których mowa w art. 156 § 1 KPA. Na postanowienie w sprawie wstrzymania wykonania decyzji służy stronie zażalenie.