Blog
Zobowiązanie przemienne najprościej określić jako stosunek prawny polegający na tym, że osoba będąca dłużnikiem może wykonać ciążące na niej zobowiązanie poprzez spełnienie jednego z kilku świadczeń. Co do zasady wybór jednego z tych świadczeń leży po stronie dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia (art. 365 § 1 k.c.). By zobowiązanie zostało spełnione i osoba zobowiązana przestała być dłużnikiem wystarczy, że spełni ona jedno z co najmniej dwóch świadczeń. Zobowiązania tego typu określane są mianem zobowiązań przemiennych i powstają one na mocy czynności prawnej (strony umowy ustalają, że dłużnik może wybrać jeden ze wskazanych sposobów spełnienia świadczenia) lub mogą wynikać z ustawy. Pozostające do wyboru dłużnika świadczenia alternatywne powinny różne. Przykładowo dłużnik może spełnić świadczenie poprzez dokonanie zapłaty określonej sumy pieniężnej lub poprzez przeniesienie własności określonej rzeczy na rzecz wierzyciela.
Zgodnie z art. 365 § 1 k.c. wybór świadczenia w ramach zobowiązania przemiennego dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Przepisy nie określają formy tego oświadczenia, dlatego może mieć ona formę dowolną, chyba że same strony zobowiązania określą np. w wiążącej je umowie, że oświadczenie powinno być pisemne lub ma być zachowana jakaś inna forma szczególna. Natomiast jeżeli uprawnionym do wyboru świadczenia jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia. W takim przypadku nie ma potrzeby składania oświadczenia o wyborze świadczenia.
Co się dzieje w przypadku, gdy osoba uprawniona do wyboru sposobu spełnienia zobowiązania zaniecha tej czynności? Wszak warunkiem zrealizowania zobowiązania przemiennego jest powzięcie decyzji odnośnie sposobu spełnienia zobowiązania. W razie gdyby nastąpiła taka sytuacja tj. strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona (najczęściej wierzyciel) ma prawo wyznaczyć jej odpowiedni termin, a w razie gdyby to okazało się bezskuteczne to druga strona zobowiązania będzie miała prawo samodzielnie dokonać wyboru świadczenia.
Kwestie związane z zobowiązaniem przemiennym były przedmiotem wielu rozstrzygnięć zawartych w orzeczeniach sądowych. Przykładowo na mocy uchwały Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 16 października 2014r. (III CZP 70/14. OSNC 2015 nr 7-8, poz. 83, str. 28) uznano, iż zobowiązanie przemienne może wystąpić w przypadku gdy spadkodawca w ustanowionym zapisie zwykłym (instytucja z art. 968 § 1 k.c.) określi alternatywnie przedmiot świadczenia.
Z kolei w innej uchwale Sąd Najwyższy - Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 29 grudnia 1987r. (III CZP 79/87, OSPiKA 1989 nr 3, str. 58) wypowiedział się o zobowiązaniu przemiennym w kontekście art. 151 k.c., który dotyczy przekroczenia granic przy budowie budynku lub innego urządzenia ("Samoistny posiadacz w dobrej wierze, który przekroczył granicę sąsiedniego gruntu przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia, o wartości znacznie przekraczającej wartość zajętej na ten cel części działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Uprawnienie do wyboru żądań określonych w art. 151 zd. 2 KC, przysługuje wyłącznie właścicielowi tego gruntu, którego granice zostały przekroczone przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia."). Przytoczony w tym orzeczeniu przykład obrazuje zobowiązanie przemienne wynikające z ustawy.
