Instytucja Rzecznika Praw Dziecka (dalej „Rzecznik”) powołana została Ustawą z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. z 2000r., nr 6 poz. 69 z późn. zm.). Nadrzędną rolą Rzecznika Praw Dziecka jest ochrona dziecka. Stoi na straży jego praw, które określone są w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Rzecznik musi mieć świadomość, że naturalnym środowiskiem dziecka jest rodzina.
Rzecznik podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju szanując jego godność i podmiotowość.
Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności:
Obowiązkiem Rzecznika jest podejmowanie działań zmierzających do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbywaniem oraz innym złym traktowaniem. Ze szczególna troską i pomocą otacza dzieci niepełnosprawne. Rzecznika Praw Dziecka powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub grupy co najmniej 15 Senatorów. Rzecznik przed przystąpieniem do wykonywania powierzonych obowiązków składa uroczyste ślubowanie.
Do kompetencji Rzecznika należy także prawo zbadania i to bez uprzedzenia, każdej sprawy na miejscu, żądać od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień, udzielenia informacji lub udostepnienia akt i dokumentów, w tym zawierające dane osobowe, także do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Dziecka. Rzecznik może zgłosić swój udział w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętych na podstawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich lub w sprawach skargi konstytucyjnej, dotyczących praw dziecka oraz brać udział w tych postępowaniach. Rzecznik może uczestniczyć w postępowaniu toczącym się przed każdym organem o ile sprawa dotyczy sprawy dziecka lub sprawa wiąże się z prawami dziecka. Stąd organy, organizacje lub instytucje, do których zwróci się rzecznik, są obowiązane współdziałać z nim i udzielać pomocy zapewniając wgląd do akt i dokumentów danej sprawy, udzielać informacji i wyjaśnień, także dotyczących podstawy faktyczne i prawnej swoich rozstrzygnięć. Rzecznik w swej działalności jest niezależny od innych organów państwowych i odpowiada przed Sejmem. Posiada immunitet co powoduje, że w postępowaniu karnym przedawnienie czynu objętego immunitetem nie biegnie w okresie korzystania z immunitetu. Rzecznik może być pociągnięty w czasie sprawowania obowiązków do odpowiedzialności karnej, ale tylko gdy zostanie pozbawiony immunitetu. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat i może być przedłużona tylko raz. Kadencja wygasa w przypadku śmierci Rzecznika lub jego odwołania.
Rzecznik uruchomił Dziecięcy Telefon Zaufania czynny całą dobę i 7 dni w tygodniu: 800 12 12 12
Adres siedziby Rzecznika Praw Dziecka:
ul. Chocimska 6,
00-791 Warszawa
Telefon: 22 583 66 00, fax: 22 583 66 96, e-mail: rpd@brpd.gov.pl