Przedawnienie jest jedną z kilku instytucji prawa cywilnego, których działanie polega na zmianie treści stosunków prawnych ze względu na upływ czasu.
Przedawnieniu podlegają wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe. Roszczeniem majątkowym jest roszczenie nakierowane na realizację interesu ekonomicznego osoby uprawnionej. Takim roszczeniem są wszystkie roszczenia pieniężne.
Skutek przedawnienia następuje po upływie określonego terminu i polega na tym, że wprawdzie roszczenie istnieje nadal, ale osoba, przeciwko której przysługuje roszczenie, może bez ujemnych konsekwencji prawnych odmówić podjęcia zachowania, do którego jest zobowiązana.
Wskutek upływu terminu przedawnienia powstaje zobowiązanie niezupełne (naturalne). W przypadku roszczenia przedawnionego polega on na tym, że:
zobowiązany ma prawny obowiązek świadczenia na rzecz uprawnionego, więc spełnione przez niego świadczenie będzie świadczeniem należnym, niepodlegającym zwrotowi;
uprawniony nie ma kompetencji do żądania od organu państwa (sądu, komornika), aby użyły one przymusu w celu skłonienia zobowiązanego do podjęcia nakazanego zachowania.
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Termin przedawnienia dla pożyczki udzielonej przez osobę prywatną wynosi 6 lat.
Roszczeniami o świadczenia okresowe, podlegającymi 3-letniemu przedawnieniu, są przede wszystkim roszczenia o zapłatę rent, czynszów oraz odsetek, czy świadczeń alimentacyjnych.
Z kolei roszczeniami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej są np. roszczenia banku o zapłatę udzielonej pożyczki, czy kredytu.
Czasami przepisy szczególne określają inne niż ww. terminy przedawnień. I tak np. dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych będących przestępstwami termin przedawnienia wynosi 20 lat od daty popełnienia przestępstwa, dla roszczeń z tytułu umowy przewozu termin przedawnienia wynosi 1 rok.
Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Po upływie terminu przedawnienia roszczenia przeciwko konsumentowi nie można domagać się zaspokojenia tego roszczenia. Mechanizm ten oznacza automatyczne przekształcenie z mocy prawa (ex lege) roszczenia przeciwko konsumentowi w roszczenie naturalne. Oznacza to, że roszczenie nie wygasa, ale istnieje dalej. Konsument może zatem spełnić przedawnione roszczenie i nie będzie mógł się domagać zwrotu przedmiotu świadczenia jako spełnionego bez podstawy prawnej.
Dla powstania skutku przedawnienia nie jest wymagane podniesienie zarzutu, sąd ma obowiązek uwzględnienia przedawnienia z urzędu.
Inaczej ma się sytuacja z innymi podmiotami niż konsumenci. Aby skorzystać z instytucji przedawnienia podmioty te muszą podnieść zarzut przedawnienia roszczenia. Niepodniesienie skutecznego zarzutu przedawnienia pomimo upływu przewidzianego w ustawie terminu skutkuje natomiast uwzględnieniem przez organ państwowy żądania przymusowej realizacji roszczenia.
Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat.
Bieg przedawnienia przerywa się:
Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.