Uprawnienie do uzyskania alimentów z funduszu alimentacyjnego wywieść należy z przepisów z ustawy z dnia 7 września 2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. (Dz.U. z 2021r. poz 877). Dostarczenie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb, a w szczególności dzieciom, jest w pierwszej kolejności obowiązkiem wskazanym w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym członków ich rodziny, konstytucyjna zasada pomocniczości nakłada na państwo obowiązek wspierania jedynie tych osób ubogich, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i nie otrzymują należnego im wsparcia od osób należących do kręgu zobowiązanych wobec nich do alimentacji.
W przypadku braku spełniania obowiązku alimentacyjnego na rzecz uprawnionego przysługuje przeciwko zobowiązanemu środek prawny w postaci wniosku do komornika o wszczęcie w postępowania egzekucyjnego. Jednakże to rozwiązanie niejednokrotnie zawodzi z uwagi na brak źródła egzekucji (dłużnik alimentacyjny nie pracuje, nie posiada majątku, który można zlicytować a uzyskane z licytacji kwoty przeznaczyć na poczet zaległych bieżących alimentów itd.).
Należy zaznaczyć, że bezskuteczność egzekucji oznacza brak wyegzekwowania od dłużnika w okresie ostatnich dwóch miesięcy pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych, albo gdy prowadzone jest postępowanie upadłościowe, w toku którego w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie otrzymano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych.
Bezskuteczną jest egzekucja, w której nie można wszcząć lub prowadzić egzekucji przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej, w szczególności z powodu:
a) braku podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika.
b) braku możliwości wskazania przez osobę uprawnioną miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego za granicą.
Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 900 zł miesięcznie.
Wskazana kwota jako kryterium dochodowe uprawniające do świadczeń z funduszu alimentacyjnego obowiązuje począwszy od okresu świadczeniowego rozpoczynającego się 1 października 2020 r.
Jednocześnie, od 1 października 2020 r., przy ustalaniu prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego obowiązuje tzw. mechanizm "złotówka za złotówkę". Mechanizm ten zakłada, że przekroczenie przez osobę uprawnioną progu dochodowego uprawniającego do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, nie będzie skutkować automatycznie utratą prawa do tych świadczeń, ale osoba taka co do zasady będzie mogła otrzymać świadczenie, pomniejszone o kwotę przekroczenia kryterium dochodowego.
Dochód rodziny w przeliczeniu na osobę ustala się biorąc pod uwagę dochody odpowiednio następujących członków rodziny: rodziców osoby uprawnionej, małżonka rodzica osoby uprawnionej, osobę, z którą rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko, pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia oraz dziecko, które ukończyło 25. rok życia otrzymujące świadczenia z funduszu alimentacyjnego lub legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, a także osobę uprawnioną;
do rodziny nie zalicza się:
a) dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego,
b) dziecka pozostającego w związku małżeńskim,
c) rodzica osoby uprawnionej zobowiązanego tytułem wykonawczym pochodzącym lub zatwierdzonym przez sąd do alimentów na jej rzecz.
Miejscem złożenia wniosku przez wierzyciela o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest Urząd Gminy lub Urzędzie Miasta właściwym ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego. Realizowanie świadczenia z funduszu alimentacyjnego przekazane może zostać powołanej w tym celu jednostce organizacyjnej gminy np. przez Ośrodek Pomocy Społecznej.
Wszelkie zaświadczenia, wnioski i oświadczenia stanowiące niezbędny zasób załączników do wniosku o przyznanie świadczenia udostępni wnioskodawcy organ wypłacający świadczenie. Do wniosku należy załączyć pismo komornika stwierdzające o bezskuteczności egzekucji.
Sankcją dla dłużnika alimentacyjnego jest między innymi umieszczenie dłużnika na liście dłużników alimentacyjnych prowadzonej przez Biuro Informacji Gospodarczej (BIG). Informacje te nie są usuwane z BIG-u, chyba że dłużnik spłacił należność Skarbowi Państwa.