Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Ustrój wspólności majątkowej jest podstawowym ustrojem majątkowym. Jeśli przed wstąpieniem w związek małżeński przyszli małżonkowie nie zawrą tzw. intercyzy, to z mocy prawa w momencie zawarcia małżeństwa powstanie ustrój wspólności majątkowej. Powstają w nim trzy masy majątkowe: majątek wspólny obojga małżonków, majątek osobisty jednego małżonka i majątek osobisty drugiego małżonka.
Podział majątku wspólnego małżonków możliwy jest w ściśle określonych przypadkach. Dopóki między małżonkami obowiązuje ustrój wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału tego majątku. Nie jest również możliwe rozporządzanie lub zobowiązywanie do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 06 czerwca 1975r. III CRN 134/75 „w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku dorobkowego ani w drodze umowy ani przez sąd. Nie jest również możliwe zbywanie prawa do majątku wspólnego na rzecz drugiego małżonka, jako prowadzące w istocie do zniesienia wspólności ustawowej”.
W razie ziszczenia się przesłanek do przeprowadzenia podziału majątku wspólnego małżonków podziału tego można dokonać w sposób następujący:
Koszty postępowania sądowego:
Wniosek podlega stałej opłacie w wysokości 1000 zł, ale w przypadku gdy wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku wspólnego tzn. jest składany przez obydwoje małżonków opłata stała jest mniejsza i wynosi 300 zł. Opłatę sądową należy wnieść wraz z wnioskiem (można opłacić ją w kasie sądu albo zrobić przelew na rachunek bankowy sądu wskazany na stronie internetowej – wówczas do wniosku należy dołączyć potwierdzenie zapłaty wygenerowane z bankowości internetowej lub potwierdzenie zapłaty w razie dokonywania płatności na poczcie).
W toku sprawy mogą zostać wygenerowane inne koszty.
Jeśli przedmiotem podziału majątku wspólnego jest nieruchomość, której wartość jest sporna między uczestnikami postępowania to sąd może powołać (na wniosek lub z urzędu) przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy. Sąd zobowiązuje strony do uiszczenia zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego (zwykle jest to kwota około 1000 zł lub więcej).
Jeśli któraś ze stron jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcę prawnego) do do niezbędnych kosztów postępowania należy zaliczyć również wydatki i wynagrodzenie pełnomocnika (tzw. koszty zastępstwa procesowe). Wysokość zasadzonej przez sąd stawki tytułem wynagrodzenia udziału profesjonalnego pełnomocnika zależy od wartości udziału w majątku wspólnym, a stawki te określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. Z dnia 05 listopada 2015r., poz. 1800 ) oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Z dnia 05 listopada 2015r., poz. 1804).