Instytucja Powiatowego/Miejskiego Rzecznika Konsumentów uregulowana została przepisami ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jednolity: Dz. U. z 2020r., poz. 1076 ze zmianami – art. 39 i nast. ustawy).
Do kompetencji powiatowych/miejskich rzeczników konsumentów należy:
Rzecznik konsumentów działa wyłącznie w sprawach konsumenckich, a więc w sprawach dotyczących zawierania i wykonywania umów cywilnoprawnych pomiędzy konsumentem, a przedsiębiorcą. Stosownie do art. 221 Kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Przedsiębiorcą natomiast jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 431 Kodeksu cywilnego).
Sprawy konsumenckie to w szczególności sprawy dotyczące:
Wniosek do powiatowego/miejskiego rzecznika konsumentów powinien zawierać:
Przedsiębiorca, do którego rzecznik konsumentów zwrócił się w sprawie ochrony praw lub interesów konsumentów, obowiązany jest udzielić rzecznikowi wyjaśnień i informacji będących przedmiotem wystąpienia oraz ustosunkować się do uwag i opinii rzecznika. Jest to dość skuteczne narzędzie – po otrzymaniu wystąpienia rzecznika część przedsiębiorców zmienia swoje stanowisko wobec danego konsumenta. W przypadku gdy przedsiębiorca nie udzieli rzecznikowi wyjaśnień i informacji będących przedmiotem wystąpienia lub nie ustosunkuje się do jego uwag i opinii, rzecznik może wystąpić do właściwego sądu rejonowego z wnioskiem o nałożenie kary grzywny na taki podmiot.
Poradę rzecznika konsumentów można uzyskać osobiście w biurze rzecznika ale też telefonicznie, pisemnie oraz pocztą elektroniczną. Świadczona przez rzeczników pomoc w pierwszej kolejności zmierza do ugodowego załatwienia sprawy i sprowadza się do poinformowania konsumenta o jego prawach i obowiązkach, analizy treści zawartej umowy względnie również karty gwarancyjnej produktu, udostępnieniu konsumentowi tekstów odpowiednich aktów prawnych, występowaniu do przedsiębiorcy, prowadzeniu mediacji, sporządzaniu pisma reklamacyjnego, itp.
Jeżeli wskazane wyżej polubowne działania nie odniosą pożądanego skutku rzecznik konsumentów może pomóc sporządzić pozew lub inne pismo procesowe jak również wnieść w imieniu konsumenta powództwo do sądu. Stosownie do art. 633 Kodeksu postępowania cywilnego w sprawach o ochronę interesów konsumentów powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa na rzecz konsumentów, a także wstępować, za ich zgodą, do postępowań w tych sprawach w każdym ich stadium. Należy pamiętać, że rzecznik nie ma takiego obowiązku – decyzję w tej sprawie podejmuje autorytatywnie, po analizie przedłożonej mu skargi oraz związanej z nią dokumentacji. Rzecznik konsumentów samodzielnie zatem dokonuje oceny ryzyka i zasadności wystąpienia z powództwem przeciwko przedsiębiorcy.
Dodatkowo rzecznik konsumentów może sygnalizować Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów problemy dotyczące ochrony konsumentów, które wymagają podjęcia działań przez organy administracji rządowej, składać wnioski o zmianę lub stanowienie prawa miejscowego w sprawach ochrony konsumentów oraz występować z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia na szkodę konsumentów i reprezentować grupę konsumentów w postępowaniu grupowym.
Powiatowy/miejski rzecznik konsumentów nie ma uprawnień kontrolnych i nie jest organem administracji w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym. Nie wydaje nakazów ani zakazów, nie orzeka w sprawach, nie nakłada kar. W sprawach dotyczących wykroczeń na szkodę konsumentów ma natomiast status oskarżyciela publicznego.
Dane teleadresowe powiatowych/miejskich rzeczników konsumentów znajdują się na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.